हाल अस्पतालमा डेंगु र डेंगु जस्ता लक्षणहरू लिएर आउने बिरामीको चाप बढ्दो छ । परीक्षण गरेका सबैमा डेंगु पोजेटिभ आउँदैन । कतिपयमा दोहोराएर परीक्षण गर्दा पनि डेंगु नेगेटिभ नै आउने गर्दछ।
अधिकांश डेंगु सङ्क्रमितमा प्लेटेलेट्सको सङ्ख्यामा देखिने उल्लेखनीय कमी पनि देखिँदैन। व्यापक देखिएको डेंगु फैलाउने एडीस जातको लामखुट्टेले चिकुनगुनिया भाइरस पनि फैलाउने गर्दछ । सन् २०१३ मा नेपालमा पहिलो पटक लेखकले चिकुनगुनिया भाइरस पत्ता लगाएको थियो र तत्पश्चात् परीक्षणले निरन्तरता पाउँदासम्म पुष्टि हुने पनि गर्थ्यो । बिरामीहरूमा ज्वरोको साथसाथै जोर्नीमा पनि अधिक् पिडा हुने समस्या लिएर आउने गर्दछन् । यो चिकुनगुनिया भाइरसमा देखिने मुख्य लक्षणहरू हुन् । त्यसो भए ‘के डेंगु नेगेटिभ बिरामीमा चिकुनगुनिया भाइरस सङ्क्रमण भएको होला ?’
चिकुनगुनिया भाइरसको परीक्षण केही वर्षदेखि लगभग बन्द जस्तो देखिन्छ। यो परीक्षण नगरी पुष्टि हुँदैन। पुष्टि नभएसम्म भाइरस होरहोइनरफैलिएको छरछैन भन्न मिल्दैन । डेंगु र चिकुनगुनिया भाइरस फैलाउने लामखुट्टे एकै हुँदा दुवै भाइरस पहिले देखिसकेको ठाउँमा सँगै देखिनु असम्भव मानिँदैन । सन् २००६ मा भारतमा गरेको अनुसन्धानले दुवै भाइरस सोही समयमा एकै पटक फैलिएको देखाएको थियो। नेपालमा पनि लेखकले चिकुनगुनिया भाइरस पत्ता लगाइसकेपछि परीक्षणले निरन्तरता पाउँदा सम्म सङ्क्रमितहरू देखिने गर्दथ्यो। यसर्थ डेंगु फैलाउने लामखुट्टेको व्यापक उपस्थिति देखिँदा चिकुनगुनिया भाइरसको सम्भावनालाई पनि बढाइदिएको छ।
चिकुनगुनिया एडीस जातको लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्ने भाइरस हो । सङ्क्रमण भएको २ देखि १२ दिनसम्ममा लक्षणहरू देखा पर्ने गर्दछ। ज्वरो आउनु, सहनै नसक्ने गरी जोर्नीको दुखाइ हुनु र शरीरमा बिबिरा देखिनु यसका मुख्य लक्षणहरू हुन् । मांशपेशी दुख्नु, टाउको दुख्नु, जोर्नी सुन्निनु, वाकवाकी लाग्नु , आलस्य हुनु यसका अरू लक्षणहरू हुन् ।
यसको विशेष एन्टी चिकुनगुनिया भाइरल औषधि भने छैन। तसर्थ यसको उपचार पनि डेंगुमा जस्तै लक्षणको आधारमा गरिन्छ। आवश्यकताअनुसार दुखाइ कम गर्ने औषधिको प्रयोग )सिटामोल), प्रशस्त झोलयुक्त खानेकुरा खाने र आरामको आवश्यकता पर्ने गर्दछ । चिकुनगुनियाबाट मृत्यु दुर्लभ मानिन्छ । तर सन् २००२ देखि २००६ सम्मको तथ्याङ्कमा आधारित भारतको अहमदाबादमा गरिएको एक अनुसन्धानले चिकुनगुनियाको मृत्युदर १२ प्रतिशतसम्म देखाएको थियो । जसमा ७० प्रतिशत मृतक ६० वर्ष माथिका थिए। अर्थात् चिकुनगुनियाको उच्च जोखिममा वृद्ध र ज्येष्ठ नागरिकहरू देखिन्छन्। नेपालमा पनि केही वर्ष अगाडि केही व्यक्तिको मृत्यु चिकुनगुनियाको कारणले भएको आधिकारिक तथ्याङ्क सार्वजनिक भएको थियो।
चिकुनगुनिया र डेंगु दुवै भाइरसका लक्षणहरू एक अर्कासँग मिल्दो जुल्दो हुनु, डेंगु जस्तो लक्षणहरू लिएर आउने बिरामीमा प्रयोगशालाबाट डेंगु भाइरस पुष्टि हुन नसक्नु, दुवै भाइरस फैलाउने लामखुट्टे एकै हुनु र विगतमा परीक्षणले निरन्तरता पाउँदासम्म देखिरहनुले पनि चिकुनगुनिया भाइरसको उपस्थितिलाई नजरअन्दाज गर्न सकिँदैन। यी दुई भाइरसलाई छुट्याउन सकिए सम्भावित जटिलताको बारेमा परामर्श दिन सहज हुनेछ। यद्यपि सङ्क्रमण सर्ने तरिका, उपचार र नियन्त्रणका उपायहरू भने समान हुन्छन् ।
(डा. शेरबहादुर पुन शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालमा क्लिनिकल रिसर्च युनिटका संयोजक हुन् ।)